Γιατί κάποιες ιστορίες γίνονται ακόμα πιο συναρπαστικές όταν ορισμένες πτυχές τους παραμένουν στις σκιές
Γιατί κάποιες ιστορίες γίνονται ακόμα πιο συναρπαστικές όταν ορισμένες πτυχές τους παραμένουν στις σκιές
Ο Jasper Maskelyne ήταν ένας ταχυδακτυλουργός που φέρεται να ξεγέλασε τους Ναζί, οδηγώντας τους με «μαγική» ακρίβεια στην ιστορική ήττα του Ελ Αλαμέιν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι ισχυρισμοί του ωστόσο αμφισβητούνται και τα όρια αλήθειας – ψευδαίσθησης θα παραμείνουν μυστήριο, όπως και τα περισσότερα από τα μαγικά του.
Τη δεκαετία του 1930, ο Jasper Maskelyne ήταν ένας μάγος σούπερ σταρ, ο οποίος πρωταγωνιστούσε σε βαριετέ, γεμίζοντας θέατρα σε ολόκληρη τη Βρετανία. Όπως μάλιστα αποτυπώνεται και σε μία αφίσα του 1931 για την εμφάνισή του στο Palladium, είχε χαρακτηριστεί ως «Ο Μεγαλύτερος Illusionist της Αγγλίας».
Η αλήθεια είναι ότι έβγαζε έναν δανδισμό με κάτι από Έρολ Φλιν, λόγω του λεπτού μουστακιού (pencil moustache) και του διαπεραστικού βλέμματος. Αν και αδιαμφισβήτητα επιδέξιος, όπως επιβεβαιώνει το φιλμ της μεγαλύτερης τότε εταιρείας παραγωγής, Pathé, “The Famous Illusionist”, το 1937, στο οποίο «κατάπιε» μία ντουζίνα λεπίδες, τα αστεία του στην κάμερα ήθελαν δουλειά: «Απίστευτα ωραία όταν είναι φρέσκα, ξέρεις».
Το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο όμως «νούμερό» του, ο Jasper Maskelyne, το παρουσίασε σε ένα θέατρο πολύ διαφορετικού είδους. Στην έρημο κοντά στο Κάιρο, όπου, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του, ηγήθηκε μίας επίλεκτης ομάδας, επίσης πολύ διαφορετικής από όσες θα περίμενε κανείς να πάρουν μέρος σε έναν παγκόσμιο πόλεμο. Περιγράφοντάς την ο ίδιος, στα απομνημονεύματά του, Magic: Top Secret, το 1949, έγραφε πως «παρήγαγε μαζικά κόλπα, κομπίνες και συσκευές που αποσκοπούσαν να μπερδέψουν και να παραπλανήσουν τους κοντοκουρεμένους στρατηγούς του Άξονα».
Τα τεχνάσματα με τη βοήθεια καπνού και καθρεπτών που χρησιμοποίησαν ο Maskelyne και η παρέα του στην «Επιχείρηση Bertram» – όπως ονομάστηκε το «σχέδιο εξαπάτησης» για τη δεύτερη μάχη στο Ελ Αλαμέιν, το 1942 – εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενο μελέτης από τον στρατό, ενώ η ζωή του αποτέλεσε έμπνευση για την ταινία που αναμένεται να βγει στις αίθουσες, με πρωταγωνιστή τον Μπένεντικτ Κάμπερμπατς.
Ο Maskelyne εμφανίζεται επίσης στο Spies, Lies and Deception, μία νέα έκθεση στο Imperial War Museum του Λονδίνου που πραγματεύεται τον ρόλο της μυθοπλασίας, της παραπλάνηση και της εξαπάτησης σε συγκρούσεις από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι σήμερα.
Τα 150 αντικείμενα, συμπεριλαμβανομένων gadgets, επίσημων εγγράφων, φιλμς και φωτογραφιών ρίχνουν φως τόσο σε γνωστές, όσο και σε λιγότερο γνωστές ιστορίες, όπως της Noor Inayat Khan, της πρώτης γυναίκας χειριστή ασυρμάτου που στάλθηκε στην κατεχόμενη Γαλλία.
«Θέλαμε να δείξουμε ότι οι πόλεμοι δεν δίνονται και δεν κερδίζονται πάντα σε πεδία μάχης ή σε αίθουσες συνεδριάσεων. Συμβαίνουν τόσα πολλά στη σκιά», αναφέρει η συνεπιμελήτρια της έκθεσης, Michelle Kirby.
Από τότε πάντως που ο Maskelyne δημοσίευσε τα απομνημονεύματά του, έγινε επανειλημμένα στόχος κριτικής ότι υπερέβαλε εαυτόν, όχι στο πεδίο της μάχης, αλλά στης συγγραφής. Κατηγορήθηκε ότι εξαφάνισε -όχι και τόσο μαγικά- κάθε ίχνος μετριοπάθειας, ξεχειλώνοντας την αυτοαποθέωση με έπη για την ατομική του συνεισφορά. Μόνο που οι ισχυρισμοί και των δύο πλευρών είναι αδύνατον να αποδειχθούν.
«Ένα από τα πιο συναρπαστικά, αλλά πολύπλοκα πράγματα που έπρεπε να διαχειριστούμε προσεκτικά», εξηγεί η Kirby, «είναι το γεγονός ότι η αλήθεια της εμπλοκής των ανθρώπων στις στρατιωτικές εξαπατήσεις είναι συχνά δύσκολο να επιβεβαιωθεί».
Πώς προέκυψε η στροφή στην καριέρα του
Ο Maskeylyne ήταν σχεδόν 37 ετών όταν ξέσπασε ο πόλεμος. Γόνος της αριστοκρατίας των μάγων, αφού ο παππούς του εφηύρε το τέχνασμα της αιώρησης και έγινε διάσημος ξεσκεπάζοντας απατεώνες πνευματιστές, προσφέρθηκε να ενταχθεί εθελοντικά στο Βασιλικό Σώμα Μηχανικών του βρετανικού στρατού.
Ισχυρίστηκε ότι οι τεχνικές της ήδη δημοφιλούς μαγείας θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για καμουφλάζ και το απέδειξε σε αξιωματικούς που είχαν τις αμφιβολίες τους, «εμφανίζοντας» ένα γερμανικό πολεμικό πλοίο στον Τάμεση, με τη βοήθεια ενός χάρτινου μοντέλου και καθρεπτών.
Λίγο αργότερα τον πλησίασε ο ταξίαρχος Dudley Clarke προτείνοντάς του να ενταχθεί στην MI9, της βρετανικής μυστικής υπηρεσίας πληροφοριών ως μέλος της “A Force” – ενός ειδικού τμήματος του οποίου η κύρια αποστολή θα ήταν η εξαπάτηση του εχθρού.
Όπως περιέγραψε ο Clarke σε ένα αδημοσίευτο απομνημόνευμα, ο στόχος τους ήταν «να συντηρήσουν παρά να καταστρέψουν». Ζωτικής σημασίας για την επιτυχία τους ήταν ότι, αντί να εξαπατήσουν απλώς τον εχθρό, τον ξεγέλασαν για να εξυπηρετήσουν τα σχέδια των Συμμάχων.
Οφθαλμαπάτες όπως αυτές, είναι τόσο παλιές όσο και ο ίδιος ο πόλεμος
Σύμφωνα με τον Maskelyne, ο Clarke τού ανέθεσε τη διοίκηση του “Camouflage Experimental Section“. Η ομάδα του που απέκτησε το παρατσούκλι “the Magic Gang” (ή “the Crazy Gang” κατά άλλους), φέρεται να αποτελείτο έναν ηλεκτρολόγο, έναν χημικό, έναν σκηνογράφο, έναν αρχιτέκτονα, έναν συντηρητή έργων, έναν ζωγράφο και έναν ξυλουργό.
Μαζί έκαναν κάτι απίστευτο, όπως τουλάχιστον ισχυρίστηκε ο Maskelyne, κρύβοντας ολόκληρη την πόλη της Αλεξάνδρειας από τα γερμανικά βομβαρδιστικά.
Για να το επιτύχουν, φέρεται να έστησαν νυχτερινά φώτα, ψεύτικα κτίρια, έναν φάρο και αντιαεροπορικά πυροβολεία σε έναν κόλπο τρία μίλια μακριά. Όταν τα μαχητικά της γερμανικής Πολεμικής Αεροπορίας Luftwaffe πέταξαν από πάνω, οι πιλότοι ανατίναξαν μέχρι και κάποια από τα ψεύτικα κτήρια, πιστεύοντας ότι είχαν πετύχει τον στόχο τους.
«Οφθαλμαπάτες όπως αυτές, είναι τόσο παλιές όσο και ο ίδιος ο πόλεμος», τονίζει η Kirby, προσθέτοντας: «Υπάρχουν φωτογραφίες από τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο με ξύλα που μοιάζουν σαν στημένα όπλα, ενώ [στην έκθεση] έχουμε ένα χάρτινο κεφάλι – δόλωμα που τράβηξε τα πυρά ελεύθερων σκοπευτών στα χαρακώματα. Αλλά ποτέ πριν δεν είχε γίνει σε τόσο μεγάλη κλίμακα».
Το σπουδαιότερο μαγικό του Jasper Maskelyne
Σύμφωνα με τα απομνημονεύματά του, η μεγαλύτερη συνεισφορά που αποτελεί και το σπουδαιότερο επίτευγμα του Maskelyne στην επιχείρηση «Bertram», ήταν να κάνει τον Γερμανό αρχιστράτηγο Erwin Rommel να πιστέψει ότι οι Σύμμαχοι θα εξαπέλυαν επίθεση από τον Νότο, ενώ στην πραγματικότητα ο Bernard Montgomery σκόπευε να επιτεθεί από τον Βορρά.
Ο ταλαντούχος μάγος φέρεται να χρησιμοποίησε καμβά και κόντρα πλακέ για να «μεταμφιέσει» 1.000 τανκς σε φορτηγά στον Βορρά, ενώ κατασκεύασε 2.000 ψεύτικα άρματα, ψεύτικη σιδηροδρομική γραμμή και ψεύτικο αγωγό νερού. Παράλληλα αναπαρήγαγε ψεύτικες συνομιλίες στο ραδιόφωνο, αλλά και ψεύτικους ήχους κατασκευής στον Νότο. Τα τανκς είχαν μέχρι και δικά τους πυρομαχικά.
Όπως αναφέρει στα απομνημονεύματά του ο Maskelyne, ο Montgomery φέρεται να τού είπε: «Η έκβαση ολόκληρου του πολέμου θα κριθεί από αυτό που συμβαίνει εδώ… Ελπίζω να έφερες το μαγικό σου ραβδί μαζί».
Η αλήθεια του τι συμβαίνει στο παρασκήνιο είναι δύσκολο να επιβεβαιωθεί
«Βοήθησε τους Συμμάχους να αποκτήσουν το πλεονέκτημα του πλήρους αιφνιδιασμού στο κομμάτι της τακτικής», εξηγεί η Kirby.
Και πράγματι, όταν τα συμμαχικά στρατεύματα επιτέθηκαν, αφού αποκάλυψαν τα άρματα κάτω από τη μεταμφίεση, οι Ναζί πιάστηκαν εντελώς απροετοίμαστοι. Ήταν μάλιστα αυτή η μάχη στο Ελ Αλαμέιν, η οποία ανέτρεψε τα δεδομένα, προσφέροντας μια τονωτική ένεση ηθικής που τόσο είχαν ανάγκη τα στρατεύματα.
«Πριν από το Ελ Αλαμέιν», είχε υποστηρίξει χαρακτηριστικά ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, «δεν είχαμε ποτέ μια νίκη. Μετά από αυτήν, δεν είχαμε ποτέ ήττα».
Άγνωστο γιατί, η Magic Gang φέρεται να διαλύθηκε μετά από αυτήν την αξιομνημόνευτη επιτυχία, αν και πιστεύεται ότι οι δεξιότητες του Jasper Maskelyne κρύβονται επίσης πίσω από την ψεύτικη δολιοφθορά του εργοστασίου αεροσκαφών De Havilland στο Hatfield, Hertfordshire το 1943.
Για να ξεγελάσει τη γερμανική μονάδα «Αναγνώρισης» ώστε να πιστέψει πως μια βόμβα είχε εκραγεί μέσα στο εργοστάσιο, φέρεται να κατασκεύασε αντίγραφα ξύλινων μετασχηματιστών, ψεύτικους κρατήρες βομβών και συντρίμμια. Επίσης επιστρατεύτηκε ο Έντι Τσάπμαν – ο Βρετανός διπλός πράκτορας γνωστός ως ZigZag – για να ενημερώσει τους Γερμανούς σχετικά με το περιστατικό.
Ο Σιδηρούς Σταυρός, το κατεξοχήν γερμανικό πολεμικό μετάλλιο και σύμβολο του γερμανικού μιλιταρισμού, που έλαβε γι΄αυτό ο τελευταίος, θα εκτεθεί επίσης στο IWM.
Από την άλλη, ο Maskelyne δεν έλαβε καμία επίσημη αναγνώριση για τη συνεισφορά του. Μια παράλειψη η οποία λέγεται ότι του προκάλεσε απέχθεια και πιθανώς τον ώθησε να εκδώσει τα απομνημονεύματά του. Στο “Magic: Top Secret” εξιστορεί τα κατορθώματά του με κάθε λεπτομέρεια και γενναίες δόσεις καυχησιολογίας, ισχυριζόμενος, μεταξύ πολλών άλλων, ότι κατέκτησε ένα άλλο ανεπίσημο, αλλά εξίσου σημαντικό παράσημο: Nα συμπεριληφθεί στην προσωπική λίστα των πιο καταζητούμενων του ίδιου του Χίτλερ.
«Οι επίσημες καταγραφές δεν ταιριάζουν πάντα με τις δικές του, ωστόσο η αλήθεια του τι συμβαίνει στο στρατιωτικό παρασκήνιο είναι δύσκολο να επιβεβαιωθεί ακόμη και σήμερα», καταλήγει η Kirby.
Μπορεί έτσι να μην αντιληφθούμε ποτέ τη στιγμή που γινόμαστε καταπατητές ενός φανταστικού κόσμου, έχοντας παρασυρθεί εκτός πραγματικότητας, ωστόσο όπως όλα τα συναρπαστικά πράγματα στη ζωή, έτσι και η ιστορία του Jasper Maskelyne, γίνεται ακόμη πιο σαγηνευτική, «πασπαλισμένη» με λίγη μαγεία. Και ποιος καταλληλότερος να την παρουσιάσει από τον ίδιο, εξαφανίζοντας τα ήδη θολά όρια αλήθειας και ψευδαίσθησης.
Με πληροφορίες από BBC
