Ήταν η άνοιξη του 1900 όταν ο Ηλίας Σταδιάτης ανακάλυψε τυχαία το ναυάγιο των Αντικυθήρων – τα απομεινάρια ενός ρωμαϊκού φορτηγού πλοίου που είχε βυθιστεί πάνω από δύο χιλιετίες νωρίτερα. Στο ναυάγιο δεν υπήρχαν ανθρώπινα μέλη, όπως αρχικά φαινόταν, αλλά ήταν γεμάτο από έργα τέχνης – μαρμάρινα γλυπτά και χάλκινα αγάλματα, τα οποία βρίσκονταν ανάμεσα σε φύκια, σφουγγάρια και ψάρια. Περισσότερα από 100 χρόνια μετά, τα λείψανα στα Αντικύθηρα εξακολουθούν να γοητεύουν το κοινό, ενώ υπάρχουν ακόμα πολλά ναυάγια που δεν έχουν ανακαλυφθεί.

Ναυάγια, τα βυθισμένα «θαύματα»

Για παράδειγμα, πριν λίγους μήνες η Unesco πραγματοποίησε μια αρχαιολογική αποστολή στην περιοχή Skerki Bank, έναν ρηχό ύφαλο που συνδέει την ανατολική με τη δυτική Μεσόγειο. Μετά το πέρας της αποστολής, ανακοίνωσε την ανακάλυψη τριών νέων ναυαγίων: απομεινάρια πλοίων που χρονολογούνται από τον 1ο αιώνα π.Χ., τον 2ο αιώνα μ.Χ. και τον 19ο ή τον 20ό αιώνα.

Σύμφωνα μάλιστα με τις εκτιμήσεις της UNESCO, θα μπορούσαν να υπάρχουν πολλά, πολλά ακόμη ανεξερεύνητα ναυάγια που θα μπορούσαν να βρεθούν κάτω από τα κύματα των παγκόσμιων ωκεανών.

Σαν χρονοκάψουλες ξεχασμένες από τον χρόνο, τα ναυάγια έχουν γοητεύσει τους αρχαιολόγους κι έχουν γεμίσει τα μουσεία σε όλο τον κόσμο με πολύτιμους θησαυρούς

Το παλαιότερο γνωστό ναυάγιο βρέθηκε τυχαία κατά τη διάρκεια κατασκευής ενός αυτοκινητόδρομου στην Ολλανδία – ένα ξύλινο κανό που κατασκευάστηκε πριν από 10.000 χρόνια. Αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι όλα ξεκίνησαν πολύ νωρίτερα.

Πριν από περίπου 50.000 χρόνια, πιστεύεται ότι μια ομάδα κυνηγών-τροφοσυλλεκτών από τη Νοτιοανατολική Ασία πρέπει να διέσχισε μια ζώνη νησιών μήκους εκατοντάδων χιλιομέτρων, επειδή λίγο αργότερα οι πρώτοι Αυστραλοί Αβορίγινες εμφανίστηκαν στη λίμνη Mungo στη Νέα Νότια Ουαλία.

Όπου υπάρχουν θαλάσσια περάσματα, υπάρχουν και ναυάγια. Σήμερα οι ωκεανοί του κόσμου είναι γεμάτοι με τα συντρίμμια χιλιετιών ως αποτέλεσμα του εμπορίου, των πολέμων και των εξερευνήσεων: πειρατικά πλοία φορτωμένα με ασήμι, φορτηγά πλοία κατά μήκος του θαλάσσιου δρόμου του μεταξιού, πολυτελή βασιλικά σκάφη που εξαφανίστηκαν μαζί με τους μελλοντικούς βασιλιάδες, αρχαία αλιευτικά σκάφη, σύγχρονα αντιτορπιλικά και υποβρύχια, φαλαινοθηρικά του 19ου αιώνα και τεράστια επιβατηγά πλοία, όπως ο Τιτανικός.

Σαν χρονοκάψουλες ξεχασμένες από τον χρόνο, αυτά τα πλοία έχουν γοητεύσει τους αρχαιολόγους και έχουν γεμίσει τα μουσεία σε όλο τον κόσμο με αρχαία «θαύματα» – συμπεριλαμβανομένου του μυστηριώδους αστρονομικού ρολογιού από τα Αντικύθηρα, το οποίο ορισμένοι ειδικοί θεωρούν ως τον πρώτο υπολογιστή.

Κρυμμένα στα βάθη των ωκεανών

Πόσα ναυάγια λοιπόν υπάρχουν συνολικά – και πόσα παραμένουν ακόμη κρυμμένα στα βάθη των ωκεανών. Υπάρχουν πολλές βάσεις δεδομένων για τα ναυάγια στον κόσμο, καθεμία από τις οποίες έχει μια διαφορετική εκτίμηση για τον συνολικό αριθμό των ναυαγίων που έχουν βρεθεί. Η διαδικτυακή υπηρεσία wreck site διαθέτει έναν κατάλογο με 209.640 σκάφη που είναι γνωστό ότι έχουν βυθιστεί, εκ των οποίων τα 179.110 έχουν γνωστή τοποθεσία. Από την πλευρά της, η παγκόσμια βάση δεδομένων ναυαγίων, η Global Maritime Wrecks Database – GMWD, περιέχει τα αρχεία περισσότερων από 250.000 βυθισμένων σκαφών, αν και ορισμένα από αυτά δεν έχουν ακόμη βρεθεί.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, περίπου 15.000 πλοία βυθίστηκαν μόνο κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου – υπάρχουν ξεχασμένα πολεμικά πλοία και δεξαμενόπλοια διασκορπισμένα από τον Ειρηνικό έως τον Ατλαντικό, που «αιμορραγούν» σταδιακά πετρέλαιο, χημικά και βαρέα μέταλλα στα γύρω ύδατα καθώς αποσυντίθενται.

Big picture Hollandse Kust: Ένα «δάσος» από ανεμογεννήτριες στη Βόρεια Θάλασσα

Στην πραγματικότητα, πιστεύεται ότι τα ναυάγια που έχουν καταγραφεί αντιπροσωπεύουν μόνο ένα μικρό μέρος του συνόλου. Σύμφωνα με μια ανάλυση της UNESCO, υπάρχουν πάνω από τρία εκατομμύρια ναυάγια που «αναπαύονται» ανεξερεύνητα στους ωκεανούς του κόσμου.

Όπως θα περίμενε κανείς, υπάρχουν ορισμένα ναυάγια – θαλάσσια νεκροταφεία κατά μήκος δημοφιλών ή επικίνδυνων θαλάσσιων διαδρομών, τα οποία έχουν δώσει καρπούς στις εξερευνήσεις.

Αυτό περιλαμβάνει την περιοχή Skerki, καθώς και το αρχιπέλαγος Fourni, επίσης στη Μεσόγειο, όπου έχουν ανακαλυφθεί μέχρι στιγμής 58 πλοία, εκ των οποίων 23 σε μόλις 22 ημέρες το 2015. Αν και το αρχιπέλαγος Fourni,δεν θεωρούνταν ιδιαίτερα επικίνδυνο, χρησιμοποιούνταν συνήθως ως σημείο αγκυροβολίας, οπότε πιστεύεται ότι ο μεγάλος όγκος της κυκλοφορίας οδήγησε σε υψηλή συγκέντρωση πλοίων που έρχονταν να σταθμεύσουν εκεί.

Ανεκτίμητοι θησαυροί

Τα ανεξερεύνητα ναυάγια δεν περιέχουν μόνο συναρπαστικές λεπτομέρειες για το πώς ζούσαν κάποτε οι άνθρωποι. Μπορεί να κρύβουν και τεράστιο πλούτο. Κι αυτό μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα.

Πάνω από τρία εκατομμύρια ναυάγια «αναπαύονται» ανεξερεύνητα στους ωκεανούς του κόσμου, σύμφωνα με την UNESCO

Περίπου στις 19:00 το απόγευμα της 8ης Ιουνίου 1708, μια ισχυρή έκρηξη αντηχούσε στη θάλασσα της Καραϊβικής στα ανοικτά των ακτών της Κολομβίας. Ήταν η τελευταία πολεμική ιαχή του Σαν Χοσέ, του πλοίου που είχε αποπλεύσει από την Ισπανία δύο χρόνια νωρίτερα. Το πλοίο αποτελούσε μέρος του ισπανικού στόλου φορτωμένων με ζάχαρη, μπαχαρικά, πολύτιμα μέταλλα και άλλα αγαθά, που μεταφέρονταν μεταξύ της Ισπανίας και των εδαφών της στην αμερικανική ήπειρο.

Ως ναυαρχίδα, το Σαν Χοσέ μετέφερε έναν θησαυρό – σεντούκια με ασήμι, σμαράγδια και μια τεράστια ποσότητα χρυσών δουβλόνων. Το ταξίδι τελείωσε άδοξα μετά την σύγκρουσή του με ένα βρετανικό πλοίο. Μετά από ώρες μάχης, οι αποθήκες που ήταν γεμάτες με μπαρούτι χτυπήθηκαν και το πλοίο εξαφανίστηκε στον ωκεανό μαζί με σχεδόν 600 μέλη του πληρώματος.

Περίπου 300 χρόνια αργότερα, το 2015, το κολομβιανό ναυτικό εντόπισε τελικά τα απομεινάριά του, μαζί με κανόνια, κεραμικά και νομίσματα. Συνολικά, η αξία του φορτίου του εκτιμάται σε 17 δισ. δολάρια (13,5 δισεκατομμύρια λίρες). Αλλά το εύρημα οδήγησε αμέσως σε μια δυσάρεστη σύγκρουση για το πού ανήκει το ναυάγιο. Πλέον υπάρχουν ανησυχίες ότι ο αρχαιολογικός χώρος θα λεηλατηθεί αντί να προστατευτεί.

Μια χρυσή εποχή

Στο παρελθόν, πολλά ναυάγια βρέθηκαν σε σχετικά ρηχά νερά, μερικές φορές τυχαία, καθώς ψαράδες, επιστήμονες ή κυνηγοί θησαυρών εξερευνούσαν τον βυθό γύρω από τις ακτές του κόσμου. Αλλά χάρη στα εξελιγμένα υποβρύχια, τον σύγχρονο εξοπλισμό καμερών και τις νέες τεχνολογίες σόναρ, η ανακάλυψη νέων ναυαγίων δεν ήταν ποτέ τόσο εύκολη.

Είναι πλέον δυνατό να δημιουργηθεί μια εικόνα του πυθμένα του ωκεανού ακόμη και σε βαθύτερα νερά – το 2019, οι ερευνητές ανακάλυψαν τον τόπο ανάπαυσης του αντιτορπιλικού USS Johnston σε βάθος 6 χιλιομέτρων (3,7 μιλίων) στην τάφρο των Φιλιππίνων. Στη συνέχεια, οι επιστήμονες κατασκεύασαν ένα ψηφιακό δίδυμο του Τιτανικού σε τρεις διαστάσεις, με βάση τις έρευνες του ναυαγίου στον Ατλαντικό.

Διαβασε ακομα

Ένας μάγος εξαφάνισε τους Ναζί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο;

Ως εκ τούτου, τα «μυστικά» των ωκεανών ανακαλύπονται πλέον με πρωτοφανείς ρυθμούς – όπως ακριβώς η χρήση του σόναρ και του GPS μεταμόρφωσε την αλιεία, επιτρέποντας τον εντοπισμό ολόκληρων κοπαδιών από τόνο που κάποτε ήταν δυσεύρετοι στον ανοιχτό ωκεανό.

Παρόλα αυτά, υπάρχουν ακόμη πολλά ανεξερεύνητα ναυάγια που παραμονεύουν στο βυθό. Ποιος ξέρει τι θα εμφανιστεί στη συνέχεια. Μόνο ένα πράγμα είναι σίγουρο: δεν θα αργήσουμε να το μάθουμε.

Με πληροφορίες από BBC