Σκέψου την πιο τρομακτική ταινία που έχεις δει ποτέ. Πέρα από τις ανατριχιαστικές κραυγές ή τους δυνατούς καρδιακούς παλμούς, είναι βέβαιο ότι υπάρχει άλλος ένας ήχος, που έχει μείνει στη μνήμη σου και δεν είναι άλλος από τη μουσική επένδυση.

Ίσως είναι οι στριγκλιές των εγχόρδων του Psycho (1960) ή η παλλόμενη μελωδία του πιάνου και το δυσοίωνο μπάσο της σειράς Halloween (1971-2022).

Ίσως είναι η εκλεκτική μουσική του Suspiria (1997) – που συνδύαζε όργανα όπως synthesizer, μπουζούκι, ινδική τάμπλα και ψιθυριστές φωνές.

Ή μήπως τα ανατριχιαστικά αποσπάσματα της μουσικής του The Shining (1980) από πρωτοποριακούς συνθέτες, όπως ο Ligeti και ο Penderecki εξακολουθούν να στοιχειώνουν τους εφιάλτες σου;

Οι ταινίες τρόμου ενσωματώνουν ποικίλες μουσικές επιρροές. Υπάρχουν όμως ορισμένα τεχνάσματα που μοιράζονται με επιτυχημένες τρομακτικές μουσικές ή μουσικές που προκαλούν ένταση σε άλλα κινηματογραφικά είδη, συμπεριλαμβανομένων των θρίλερ και των σύγχρονων ταινιών δράσης.

Αυτοί οι μηχανισμοί βοηθούν στη δημιουργία μιας διφορούμενης μουσικής ατμόσφαιρας.

Αυτή η αίσθηση αβεβαιότητας επιτυγχάνεται συχνά μέσω της έλλειψης συμβατικής μελωδίας και των δυσαρμονιών.

Οι τεχνικές που «χτίζουν» την ένταση και μας κάνουν να πηδάμε από φόβο

Οι επαναλαμβανόμενες σύντομες μελωδίες αντ’ αυτού μεταφέρουν ένταση, όπως και οι τεχνικές tremolo (ήχοι που κυριολεκτικά τρέμουν), που περιλαμβάνουν γρήγορη επανάληψη ενός τόνου ή εναλλαγή μεταξύ δύο τόνων.

Αυτά τα χαρακτηριστικά διαμορφώνουν τις προσδοκίες του κοινού μέσω της επανάληψης, δημιουργώντας ανησυχία όταν η αναμενόμενη εξέλιξη δεν εμφανίζεται.

Η είσοδος πρόσθετων οργάνων, η αύξηση της έντασης ή της κανονικότητας των επαναλήψεων ή η διαδοχική άνοδος του τονικού ύψους σε κάθε επανάληψη, μπορούν να κλιμακώσουν την ένταση – εν μέρει με το να μην προάγουν την ουσιαστική μελωδική εξέλιξη.

Η επιστήμη μιας τρομακτικής παρτιτούρας

Η μουσική του συνθέτη Bernard Herrmann για την σκηνή του ντους στο Psycho είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Παραλείπει τη μελωδία για επαναλαμβανόμενες υψηλές συχνότητες βιολιού και χτίζει την ένταση με τη σταδιακή προσθήκη εγχόρδων, για να επεκτείνει τη δυσαρμονική υποκείμενη συγχορδία.

Παρόμοιες τεχνικές είναι επίσης συνηθισμένες σε πιο πρόσφατες μουσικές θρίλερ από συνθέτες όπως ο Hans Zimmer.

Όπως για παράδειγμα το Inception (2010), με το επαναλαμβανόμενο μοτίβο της κιθάρας και τις αυξανόμενες, παράφωνες παρεμβολές.

Ερευνώντας τις τρομακτικές μουσικές

Οι παρατεταμένες ή επαναλαμβανόμενες νότες βοηθούν επίσης αποτελεσματικά στη διαμόρφωση ατμόσφαιρας έντασης.

Συχνά εμφανίζονται στο μπάσο, μερικές φορές μαζί με «γουργουρίσματα» χαμηλών συχνοτήτων. Αυτό ακούγεται στην πρόσφατη ταινία Oppenheimer (2023), κατά τη διάρκεια σκηνών γύρω από τη δοκιμή Trinity.

Αυτοί οι ήχοι δίνουν την αίσθηση του χώρου και της ασάφειας.

Ο μουσικός ερευνητής K.J. Donnelly βλέπει μια σύνδεση μεταξύ αυτών των ακραίων τόνων στα soundtracks ταινιών τρόμου και των σωματικών ήχων.

Οι υψηλές έγχορδες πινελιές σε soundtracks ταινιών όπως το Psycho μιμούνται ακουστικά την «τραχύτητα» ή τις σκληρές ιδιότητες των κραυγών.

Οι ψιθυριστές ή κραυγαλέες φωνές εμφανίζονται συχνά σε μουσικές τρόμου, όπως και οι ήχοι που μιμούνται τον ανθρώπινο καρδιακό παλμό.

Ωστόσο, ενώ αυτοί οι ήχοι δίνουν έμφαση στο φυσικό και ευάλωτο, η συχνή χρήση ηλεκτρονικών οργάνων και η σύγχυση της μουσικής και του ηχητικού σχεδιασμού δημιουργούν επίσης ασάφεια, που παραπέμπει στην τεχνολογία και το απάνθρωπο.

Αυτό μπορεί να ακουστεί στην ταινία Oppenheimer στις σκηνές με ήχους από τον μετρητή Geiger, μια συσκευή που χρησιμοποιείται για την ανίχνευση της ραδιενέργειας.

Σε αντίθεση με αυτές τις διφορούμενες ηχητικές ατμόσφαιρες, εμφανίζονται επίσης συχνά ξαφνικές δυνατές εκρήξεις ήχου ή μουσικής που λειτουργούν σαν jump scares (είναι οι σκηνές στις οποίες πηδάς από τον φόβο σου).

Οι παρατεταμένες ή επαναλαμβανόμενες νότες βοηθούν στη διαμόρφωση ατμόσφαιρας έντασης

Ο Donnelly περιγράφει αυτούς τους ήχους ως «πρωτόγονους», αντικατοπτρίζοντας ψυχολογικές μελέτες που παραθέτουν τα αντανακλαστικά του εγκεφαλικού στελέχους (ενστικτώδεις αντιδράσεις σε ξαφνικά ηχητικά γεγονότα), ως ένα μουσικό μέσο πρόκλησης συναισθημάτων.

Οι ισχυρές μουσικές εκρήξεις παράλληλα και πριν από τα οπτικά σοκ σε ταινίες τρόμου, έχει αποδειχθεί ότι αυξάνουν τις αντιδράσεις άγχους στους θεατές.

Η ξαφνική σιωπή μπορεί να λειτουργήσει παρόμοια, όπως στον Oppenheimer κατά τη διάρκεια της δοκιμαστικής πυροδότησης μιας πυρηνικής βόμβας.

Ομοίως, η διαπεραστική είσοδος βιολιού στη σκηνή του ντους στο Psycho ενισχύεται από την προηγούμενη έλλειψη μουσικής.

Η χρήση μουσικών χαρακτηριστικών σε άγνωστα περιβάλλοντα ανατρέπει επίσης τις προσδοκίες – και στις ταινίες τρόμου αντιπαραβάλλει το αθώο και οικείο με το σκοτεινό περιεχόμενο.

Αναφορές στη θρησκεία και την παιδική ηλικία γίνονται μέσω οργάνων όπως το εκκλησιαστικό όργανο και το μουσικό κουτί, καθώς και με ύμνους και νανουρίσματα.

Ομοίως, η ασύμβατη ζωντανή ή νοσταλγική προϋπάρχουσα μουσική μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δεσμεύσει ή να απομακρύνει το κοινό.

Ένα παράδειγμα είναι όταν το Over the Rainbow της Olivia Newton-John συνοδεύει μια ανταλλαγή πυροβολισμών στο θρίλερ δράσης Face/Off (1997).

Τέτοιες μουσικές τεχνικές μας επηρεάζουν σωματικά και ψυχολογικά. Οι μελετητές της κινηματογραφικής μουσικής το σημειώνουν αυτό εδώ και πολλά χρόνια, αλλά τις τελευταίες δεκαετίες οι ερευνητές ψυχολογίας άρχισαν να διερευνούν εμπειρικά τον τρόπο.

Παρόλο που αυτοί οι μηχανισμοί μπορεί να μην χρησιμοποιούνται σε κάθε σκηνή που προκαλεί ένταση, οι πιθανότητες είναι ότι τουλάχιστον κάποιοι έχουν συμβάλει στην αύξηση των καρδιακών παλμών, στην ανατριχίλα ή στις αντιδράσεις τρόμου που έχεις βιώσει.

Τέτοιες αντιδράσεις είναι ένας βασικός λόγος για τον οποίο συνεχίζουμε να επιστρέφουμε σε τρομακτικές ταινίες και καταδεικνύουν σαφώς τον συναισθηματικό αντίκτυπο της κινηματογραφικής μουσικής.

Με πληροφορίες από: The Conversation