Στην αρχαία μορφή ιαπωνικής τέχνης Noh, μασκοφόροι ηθοποιοί με περίτεχνα ρούχα χρησιμοποιούν παραδοσιακά τραγούδια και ψαλμωδίες για να πλέξουν ιστορίες σχετικά με θεούς και φαντάσματα, να υμνήσουν την αγάπη και να θρηνήσουν την απώλεια.

Το Noh εμφανίστηκε τον 14ο αιώνα, γεγονός που το καθιστά μία από τις παλαιότερες σωζόμενες θεατρικές παραδόσεις στον κόσμο. Αλλά παρά τη μακρά ιστορία του και την επιρροή του σε άλλες μορφές τέχνης – συμπεριλαμβανομένου του Kabuki – παραμένει σχετικά άγνωστο στο ευρύ κοινό.

Εδώ οι κινήσεις τον χεριών παίζουν τον σημαντικότερο ρόλο. Παράλληλα, δεδομένου ότι οι μάσκες κρύβουν τις εκφράσεις του προσώπου, οι καλλιτέχνες προκαλούν το συναίσθημα με μικρές κλίσεις του κεφαλιού, ενώ το κοινό αφήνει τη φαντασία του να συμπληρώσει τα κενά.

Το Kabuki από την άλλη, το οποίο σύμφωνα με την Καθηγήτρια Ιαπωνικής Λογοτεχνίας, Tove Björk, «δημιουργήθηκε ως εμπορικό θέατρο – που σημαίνει ότι η δημιουργία θεάματος είναι σημαντική», αποτελεί ένα ζωντανό μείγμα δυναμικής αφήγησης, τολμηρού μακιγιάζ, μουσικής και δραματικών χειρονομιών, που προσέλκυσε γρήγορα το ενδιαφέρον των ξένων.

Τόσο το Noh όσο και το Kabuki είναι εμποτισμένα με την παράδοση αιώνων. Ωστόσο, καινοτομίες όπως η Εκτεταμένη Πραγματικότητα (Extended Reality – XR), τα καθηλωτικά σκηνικά και οι προσαρμογές από δημοφιλείς σειρές και manga έρχονται πλέον να απογειώσουν τη συνολική εμπειρία του θεατή.

Πηγή έμπνευση για άλλες μορφές τέχνης

Το Noh για την Julia Yamane, διευθύντρια του Discover Noh στο Κιότο αποτελεί τη “μητέρα τέχνη” στην οποία εμβαθύνουν οι καλλιτέχνες: Τα φλάουτα και τα τύμπανα που πρωταγωνιστούν στο Noh χρησιμοποιούνται επίσης από μουσικούς στα φημισμένα φεστιβάλ της Ιαπωνίας, όπως το Gion Matsuri.

Παράλληλα, ο Ιάπωνας σχεδιαστής μόδας Issey Miyake ενσωμάτωσε υπερμεγέθεις, εμπνευσμένες από το Noh σιλουέτες στην ανοιξιάτικη συλλογή Ready-to-Wear του 1995.

Πιο πρόσφατα (2021), οι οπαδοί του Τζέιμς Μποντ μπορεί να θυμούνται τον κακό Lyutsifer Safin του No Time to Die, τον οποίο υποδήθηκε εξαιρετικά ο Rami Malek, να φοράει μάσκα παρόμοια σε στυλ με αυτές του Noh.

Η γέννηση του Noh και του Kabuki

Οι απαρχές του Noh βρίσκονται στο sangaku, ένα συνονθύλευμα παραστάσεων που εισήχθη από την Κίνα τον όγδοο αιώνα και περιλάμβανε ακροβατικά, μαγεία και μουσική. Με την πάροδο του χρόνου, τα sangaku εξελίχθηκαν σε κωμωδίες, γνωστές ως sarugaku.

Καθώς η συγκεκριμένη μορφή τέχνης απέκτησε δημοτικότητα κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα, ο Kan’ami Kiyotsugu, θιασάρχης μίας ομάδας sarugaku, και ο γιος του άρχισαν να βάζουν τα θεμέλια για το Noh. Λίγο αργότερα, δημιούργησαν τη σχολή Kanze, μία από τις παλαιότερες σχολές του θεάτρου Noh.

Στην εύπορη συνοικία Ginza του Τόκιο, οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν καθημερινά παραστάσεις. Σε όσους δεν είναι εξοικειωμένοι, τα έργα θα φανούν μάλλον στατικά, τόσο σωματικά όσο και δραματικά, αλλά ενσαρκώνουν μία αισθητική λιτότητας και κομψότητας, σε αντίθεση με το Kabuki.

Διαβασε ακομα

Η «απάντηση» της κλασικής μουσικής στην K-pop λέγεται Yunchan Lim

Το Kabuki, που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1600, χρησιμοποίησε τα όργανα του Noh στην πρώτη του μορφή, «αλλά τα συνδύασε με προκλητικούς, συχνά cross-dressing χορούς», αναφέρει η Björk. Επιπλέον, τα τυπωμένα κείμενα του Noh αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τους θεατρικούς συγγραφείς του Kabuki.

Συμβαδίζοντας με την εποχή

Η καινοτομία είναι μια εγγενής πτυχή του Kabuki. Η συγκεκριμένη μορφή τέχνης πάντα αγκάλιαζε την τεχνολογία, «επειδή στόχος της είναι να θαμπώσει όσο το δυνατόν περισσότερους θεατές», υποστηρίζει η Björk.

Τα τελευταία χρόνια, τα θέατρα Kabuki έχουν ενσωματώσει καθηλωτικές προβολές και project mapping, συμπεριλαμβανομένων έργων από ήταν η πρώτη ιαπωνική Vocaloid, Hatsune Miku.

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, αναπτύχθηκε μια εφαρμογή Επαυξημένης Πραγματικότητας (Augmented Reality – AR) που επέτρεπε στους ανθρώπους να απολαύσουν το Kabuki από το σπίτι.

«O χρόνος θα δείξει αν το Noh θα διατηρήσει τον πυρήνα του, αν θα μεταμορφωθεί σε μία διαφορετική τέχνη ή αν θα γίνει μουσειακό κομμάτι»

Τα θέατρα Kabuki έχουν επίσης αποκτήσει ευρύτερο κοινό με την προσαρμογή ιστοριών από άλλες μορφές τέχνης, από εμβληματικές ταινίες του Τσάρλι Τσάπλιν μέχρι ιστορίες manga, όπως το One Piece και το Naruto.

Αν και το Noh υιοθέτησε πιο αργά αυτές τις τεχνολογίες, ο Diego Pellecchia, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Kyoto Sangyo και καλλιτέχνης του Noh, λέει ότι οι πρόσφατες παραστάσεις Εικονικής Πραγματικότητας (Virtual Reality – VR) και προσαρμογές manga είναι σημάδια ότι καταβάλλονται σοβαρές προσπάθειες για την ανανέωση του Noh.

Πρόκληση ωστόσο παραμένει η διατήρηση της παράδοσης. «Μόνο ο χρόνος θα δείξει αν το Noh θα μπορέσει να διατηρήσει τον πυρήνα του, αν θα μεταμορφωθεί σε μία διαφορετική τέχνη ή αν θα γίνει μουσειακό κομμάτι», λέει ο Pellecchia.

Η σύγχρονη εμπειρία του ιαπωνικού θεάτρου

Δημόσιες παραστάσεις Noh πραγματοποιούνται σε διάφορα θέατρα σε ολόκληρη την Ιαπωνία. Στο Τόκιο, το Εθνικό Θέατρο Noh φιλοξενεί τακτικά παραστάσεις σε έναν χώρο 591 θέσεων από ξύλο κυπαρισσιού που μοιάζει με ναό. Ένα μικρό μουσείο με κοστούμια και μάσκες συμπληρώνει την εμπειρία του θεατή.

Το Discover Noh στο Κιότο διοργανώνει εκδηλώσεις σε πολλούς χώρους της αρχαίας πρωτεύουσας, συμπεριλαμβανομένου του θεάτρου 452 θέσεων Kyoto Kanze Kaikan.

Σε συνεργασία με το GetYourGuide, το Discover Noh in Kyoto προσφέρει επίσης στους επισκέπτες τη σπάνια ευκαιρία να συναντήσουν έναν ηθοποιό Noh τρίτης γενιάς.

Οι θεατές βιώνουν την εμπειρία μίας ιδιωτικής παράστασης με ρούχα και μάσκες που χρονολογούνται εκατοντάδες χρόνια πριν και έχουν την ευκαιρία να διδαχθούν μερικές από τις μεθοδικές και ρυθμικές κινήσεις του Noh από τον προσωπικό τους δάσκαλο.

Τη στυλιζαρισμένη μορφή της τέχνης του Kabuki μπορούν να απολαύσουν όσοι επισκεφθούν το Εθνικό Θέατρο του Τόκιο ή το θέατρο Kabukiza του 1889.

Οι παραστάσεις Kabuki είναι συνήθως μεγάλες – διαρκούν έως και τέσσερις ώρες – αλλά το κοινό μπορεί να αγοράσει εισιτήριο για μία μόνο πράξη που διαρκεί από 30 λεπτά έως μία ώρα.

Με πληροφορίες από: National Geographic