Τα δάση εξαφανίζονται εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας. Δεν είναι μόνο η απώλεια του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και η απώλεια της πρώτης γραμμής άμυνας ενάντια σε μια μελλοντική πανδημία. Τα δασικά οικοσυστήματα κρατούν τις ασθένειες μακριά, ωστόσο αυτή η ζημιά που προκαλείται στα δάση, τους επιτρέπει να διαφύγουν.

Ο HIV, ο Ζίκα, το Sars, η mpox (παλαιότερα γνωστή ως monkeypox) και ο Έμπολα είναι μερικές μόνο ασθένειες που έχουν αναδυθεί από τα τροπικά δάση. Αν και είναι πολύ αργά για να σταματήσουμε τη διασπορά παθογόνων μικροοργανισμών, η διάσωση και η προστασία των δασών θα μπορούσε να αποτρέψει την εξάπλωση νέων ασθενειών στον μέλλον.

Δίχτυ προστασίας από τις ασθένειες

Τα δάση του πλανήτη μας είναι κόμβοι βιοποικιλότητας, από μεγάλα δέντρα μέχρι μικροσκοπικά έντομα. Όπου όμως υπάρχει ζωή, υπάρχει και ασθένεια. Οι ιοί, τα βακτήρια και άλλα παθογόνοι μικροοοργανισμοί εξελίσσονται εδώ για εκατομμύρια χρόνια, ενώ ορισμένα έχουν αποκτήσει την ικανότητα να μολύνουν πολλά είδη, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου.

Οι ζωονοσογόνες ασθένειες αποτελούν την κύρια πηγή νέων ασθενειών. Μεταξύ 1940-2004, 335 ασθένειες εμφανίστηκαν στον άνθρωπο, με το 72% να προέρχεται από άγρια ζώα

Αυτές οι ζωονοσογόνες ασθένειες (πρόκειται για τις ασθένειες και τις λοιμώξεις που μπορούν να μεταδοθούν μεταξύ ζώων και ανθρώπων) αποτελούν την κύρια πηγή νέων ανθρώπινων ασθενειών. Μεταξύ του 1940 και του 2004, 335 ασθένειες εμφανίστηκαν στον άνθρωπο, με το 72% να προέρχεται από άγρια ζώα.

Κάθε επαφή μεταξύ ανθρώπου και άγριας ζωής, ζωντανής ή νεκρής, αποτελεί ευκαιρία για μια ασθένεια να εξαπλωθεί. Από μια τυχαία συνάντηση στην άγρια φύση μέχρι την κατανάλωση ενός μολυσμένου ζώου, μπορεί να επιτρέψει την εμφάνιση μόλυνσης. Ευτυχώς, η ίδια ποικιλομορφία που κάνει τα δάση τόσο ζωντανά οικοσυστήματα μειώνει τις πιθανότητες να συμβεί αυτό. Με τους ξενιστές να ζουν σε μικρούς αριθμούς και πολλά χιλιόμετρα μακριά από τον άνθρωπο, αυτές οι ασθένειες έχουν «σφραγιστεί» με ασφάλεια στα δάση του κόσμου. Όμως, καθώς τα δέντρα χάνονται, το προστατευτικό δίχτυ ασφαλείας αρχίζει να ξηλώνεται – και οι ασθένειες βγαίνουν «προς τα έξω».

Κατεστραμμένα δάση και ασθένειες

Ενώ η καταστροφή οποιοδήποτε δάσους θα μπορούσε ενδεχομένως να διευκολύνει την εξάπλωση ασθενειών, ο μεγαλύτερος κίνδυνος υπάρχει στα τροπικά δάση. Για παράδειγμα, υπάρχει κίνδυνος άνω του 60% να συναντήσει κανείς μια νέα ασθένεια στην Αφρική και ειδικότερα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, το Καμερούν και τη Γκαμπόν – οι οποίες βρίσκονται εντός των τροπικών δασών στη λεκάνη του Κονγκό.

Ασθένειες όπως ο Έμπολα, ο mpox6 και ο ιός HIV7 πιστεύεται ότι έχουν τις ρίζες τους στην άγρια πανίδα της περιοχής, πριν εξαπλωθούν στον άνθρωπο και σε όλο τον κόσμο. Πολλοί παράγοντες, όπως το εμπόριο άγριων ζώων έχουν παίξει το ρόλο στην εμφάνιση ασθενειών. Ωστόσο ο κίνδυνος να υπάρξουν νέες ασθένειες έχει αυξηθεί καθώς η αποψίλωση των δασών έχει επιταχυνθεί.

Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό χάνει σήμερα περίπου τρεις φορές περισσότερο δάσος κάθε χρόνο από ό,τι πριν από 20 χρόνια, ενώ τα κρούσματα ζωονοσογόνων ασθενειών αυξήθηκαν κατά 63% την ίδια περίοδο.

Την ίδια στιγμή, μικρότερες εκτάσεις δάσους οδηγούν σε λιγότερη τροφή για τα άγρια ζώα, τα οποία με τη σειρά τους θα την αναζητήσουν εκτός δάσους. Μάλιστα έρευνα στο Εθνικό Πάρκο Kibale της Ουγκάντα δείχνει ότι όσο τα δάση κατακερματίζονται τόσο πιο πιθανό είναι τα πρωτεύοντα θηλαστικά και οι άνθρωποι να συναντηθούν μεταξύ τους.

Επιπλέον, τα είδη που είναι κάπως καλύτερα προσαρμοσμένα στα υποβαθμισμένα δάση έχουν την τάση να πολλαπλασιάζονται. Επομένως, σε μεγαλύτερους αριθμούς τα είδη αυτά είναι πιο πιθανό να συναντήσουν τον άνθρωπο στο δάσος και να μεταδώσουν τις ασθένειές τους. Αυτό επιδεινώνεται ακόμα περισσότερο όσο συνεχίζεται η υλοτομία. Για παράδειγμα, στα τροπικά δάση της Δυτικής και Κεντρικής Αφρικής, προβλέπεται ότι η αποψίλωση των δασών θα μπορούσε να επιταχύνει την εξάπλωση του Έμπολα, καθώς αυξάνονται οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ ανθρώπου και νυχτερίδας.

Μοντέλα κλιματικής αλλαγής προβλέπουν ότι πάνω από 15.000 ιοί θα διασταυρωθούν μεταξύ των ειδών για πρώτη φορά τα επόμενα 50 χρόνια

Παράλληλα, εφόσον αυτά τα είδη αυξάνονται σε αριθμό και με την γη να θερμαίνεται, είναι πιο πιθανό να έρθουν σε επαφή με άλλα άγρια ζώα. Ορισμένα μοντέλα κλιματικής αλλαγής προβλέπουν ότι πάνω από 15.000 ιοί αναμένεται να διασταυρωθούν μεταξύ των ειδών για πρώτη φορά τα επόμενα 50 χρόνια, οποιοσδήποτε από τους οποίους θα μπορούσε να προκαλέσει μελλοντική πανδημία.

Αν και αυτές οι «διασταυρώσεις» θα συμβούν παντού στον κόσμο, η πλειονότητα θα επικεντρωθεί στα τροπικά δάση της Αφρικής και της νοτιοανατολικής Ασίας – γεγονός που καθιστά ζωτικής σημασίας την έναρξη της αποκατάστασής τους τώρα.

Υπάρχουν λύσεις;

Αν και η ιδέα της αποκατάστασης των δασών προκειμένου να αντιμετωπιστεί η εμφάνιση μελλοντικών ασθενειών είναι σχετικά καινούργια, ό,τι έχει ανακαλυφθεί μέχρι στιγμής είναι αρκετά ελπιδοφόρο.

Οι ιοί Hantaviruses μεταδίδονται στον άνθρωπο από τα τρωκτικά, προκαλώντας σοβαρή αναπνευστική νόσο ή αιμορραγικό πυρετό με επιπλοκές στα νεφρά. Ωστόσο τα μοντέλα του Prist δειχνουν ότι η αποκατάσταση του δάσους του Ατλαντικού της Βραζιλίας θα μπορούσε να μειώσει την πιθανότητα μετάδοσης του ιού κατά 50% με τον αριθμό των αρουραίων που είναι γνωστό ότι μεταφέρουν τον ιό να μειώνεται έως και κατά 89%.

Ενώ ο κίνδυνος μιας νέας πανδημίας δεν θα εξαλειφθεί ποτέ, τα υγιή δάση παραμένουν από τους σημαντικότερους συμμάχους μας για την μείωση της πιθανότητας να συμβεί

 

Για να καταπολεμηθούν οι πανδημίες του μέλλοντος, η αποκατάσταση αυτή πρέπει να αρχίσει τώρα. Ωστόσο, κάτι τέτοιο θα πάρει χρόνο και τα πράγματα μπορεί να χειροτερέψουν. «Προς το παρόν σκεφτόμαστε ότι ο κίνδυνος μόλυνσης αυξάνεται έως ότου ξεκινήσουν οι διαδικασίες αποκατάστασης των δασών» εξηγεί ο Prist. «Όταν η δομή ενός δάσους υποβαθμίζεται σε μεγάλο βαθμό, θα χρειαστούν τουλάχιστον 20 έως 30 χρόνια για να ανακάμψει σε σημείο τέτοιόπου μια ποικιλόμορφη ομάδα ειδών να μπορεί να το αποικίσει.

Αυτή η αποκατάσταση μπορεί να επιταχυνθεί με προσεκτικό σχεδιασμό, προσθέτει ο Prist. Με τη φύτευση δέντρων για την επανασύνδεση των δασικών τμημάτων και την παροχή τροφικών φυτών για τα φυτοφάγα ζώα, η άγρια ζωή μπορεί να επιστρέψει πιο γρήγορα σε υποβαθμισμένα δάση.

Τα υγιή δάση είναι οι σύμμαχοί μας

Παγκόσμιες πρωτοβουλίες όπως οι Bonn Challenge and the UN Decade για την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων των δασών απηχούν τη σημασία των μακροπρόθεσμων προσπαθειών για την αποκατάσταση της οικολογικής ισορροπίας. Τα προγράμματα αυτά αποσκοπούν όχι μόνο στην αναβίωση των δασικών τοπίων αλλά και στη δημιουργία βιώσιμων περιβαλλόντων που θα μετριάσουν τις οικολογικές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της εξάπλωσης ασθενειών.

Η «υγεία» των οικοσυστημάτων μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη δική μας.

Την ώρα που η «φυσική άμυνα» του κόσμου μας κατά των ασθενειών αποτυγχάνει μέσω της καταστροφής των δασών, είναι ζωτικής σημασίας να τα αποκαταστήσουμε για να προστατεύσουμε όχι μόνο την ανθρώπινη ζωή, αλλά και όλη την άγρια ζωή από την απειλή νέων ασθενειών.

Ενώ ο κίνδυνος μιας νέας πανδημίας δεν θα εξαλειφθεί ποτέ, τα υγιή δάση παραμένουν ένας από τους σημαντικότερους συμμάχους μας στη μάχη μας για τη μείωση της πιθανότητας να συμβεί κάτι τέτοιο.

Με πληροφορίες από BBCearth